Brussel - Beursschouwburg

De volledige studieopdracht voor de transformatie en vernieuwing van de Beursschouwburg te Brussel werd gegund aan Bovenbouw Architectuur. 

Bovenbouw Architectuur zal de iconische Beursschouwburg verbouwen met ‘radicale empathie’. Daarbij zoeken de ontwerpers naar een raakvlak tussen de stijlkenmerken van de bestaande architectuur en een nieuwe, subtiele interpretatie die het oude versterkt en verdiept. Bovenbouw vertrekt van het DNA van de plek en bouwt voort op het concept dat B-architecten twintig jaar geleden bij een eerste verbouwing hanteerden. Het project bouwt zo verder aan de architecturale, technische en operationele eigenheid van de Beursschouwburg.  

Om de capaciteit en mogelijkheden tot gelijktijdig gebruik van de zalen te verhogen, wordt de binnenstraat tot een wervelende verbindingsruimte getransformeerd. Alle vier de zalen worden ontsloten vanaf deze centrale hal en twee nieuwe, sierlijk draaiende trappen bedienen de zalen op de verdiepingen. De traphal krijgt hierdoor een nieuw dynamisch karakter met meer mogelijkheden voor sociale interactie. De routing is helder vanaf het binnenkomen.  

Het café wordt een levendige en actieve plek aan de Auguste Ortsstraat en opent zich maximaal naar de publieke ruimte. Een mezzanine in het café versterkt de relatie met de straat en laat toe om het café als performanceruimte in te zetten. De polyvalente ruimte achteraan staat in directe relatie met het café maar kan ook afzonderlijk gebruikt worden. Er ontstaat een nieuwe multifunctionele ruimte boven het café die een belangrijke positie inneemt langs de gevel. De theaterzaal krijgt een mobiele podiumuitbreiding. Alle zalen worden akoestisch aangepakt en de circulatie op de hogere verdiepingen wordt geoptimaliseerd. 

Bij de verbouwingswerken zal zuinig worden omgesprongen met nieuwe materialen. Waar mogelijk worden materialen gerecupereerd en gerepareerd, wat karakter geeft aan de verbouwing. De ontwerpers gaan op een verantwoorde manier om met de ambities, de context, de beschikbare middelen, en hanteren daarbij een strategie die bijsturing en nieuwe inzichten in de toekomst mogelijk maakt. 

Beursschouwburg staat bekend als een avontuurlijk huis dat experiment en beginnend talent koestert. Met zo’n 500 multidisciplinaire publieksactiviteiten per jaar die een breed scala aan disciplines en formats omvatten, is Beursschouwburg een bruisende plek van ontmoeting, dialoog en creatieve uitwisseling. Sinds zijn ontstaan in 1965 was Beursschouwburg steeds aanjager van nieuwe initiatieven en praktijken: een dynamische transitzone voor nieuwe vormen en stemmen. Als de wereld verandert, trekt Beursschouwburg niet alleen mee aan de kar, maar toont ze ook onbevreesd haar solidariteit met organisaties op het terrein. Het huis ademt een dynamische sfeer waar verschillende kunstvormen samenkomen en elkaar inspireren:  van spraakmakende performances, filmvertoningen over expo’s en cutting edge muziekoptredens tot diepgaande lezingen en debat. Beursschouwburg fungeert als:

• een cultuurplatform voor de presentatie en ontwikkeling van diverse kunstpraktijken en artistiek onderzoek;
• een netwerk waarin samenwerking met formele en informele partners, try-outs, experimenten en ondersteuning voor kunstenaars, collectieven en denkers centraal staan;
• een hub die verschillende communities bij elkaar brengt, normativiteit bevraagt en nieuwe verhalen en ideeën verwelkomt.

Het gebouw ligt in hartje Brussel, aan de Auguste Ortsstraat, en omvat een café (capaciteit 250), een concertzaal (capaciteit 178), een theaterzaal (capaciteit 134) en kleine bioscoopzaal (capaciteit 30), een ruime vergaderzaal (capaciteit 30) en een kleine personeelsruimte. De exporuimte en de kantoren bevinden zich aan de zijkant van het gebouw, aan de Karperbrug, waardoor ook de ingang aan deze straat belangrijk is.

Concrete aanleiding

Sinds de laatste renovatie twintig jaar geleden is de artistieke werking van Beursschouwburg aanzienlijk gegroeid en uitgebreid. Er worden nieuwe disciplines beoefend zoals beeldende kunst en film, en het Beurscafé is niet langer enkel een ontmoetingsplek: het fungeert ook als uitvalsbasis voor het discursief programma met gesprekken, lezingen, debatten en rondetafels. Het intensieve gebruik van het gebouw liet echter zijn sporen na. Veel technische installaties zijn dringend aan vervanging toe. Tegelijkertijd zijn de noden op vlak van energie en duurzaamheid scherpgesteld door de energiecrisis. Beursschouwburg wil deze kans aangrijpen om het gebouw toekomstbestendig te maken. De ambitie is om Beursschouwburg fundamenteel te verduurzamen en te evolueren naar een gebouw dat niet langer afhankelijk is van fossiele brandstoffen. Dit voornemen is volledig in overeenstemming met de klimaatdoelstellingen van de Vlaamse overheid om tegen ten laatste 2045 alle publieke gebouwen koolstofneutraal te maken.

Mede onder begeleiding van de Vlaamse en Brusselse Bouwmeesters werd in 2018 een haalbaarheidsstudie uitgevoerd door De Smet Vermeulen architecten. Hierop verderbouwend werden in 2022 aanvullende aspecten bestudeerd door een ontwerpteam gecoördineerd door Hasa architecten. Deze studies vormen het kader voor het programma van eisen en de bijbehorende budgettering van deze opdracht.

Het waarom van deze renovatie

Met de verbouwingsplannen beogen we meer dan enkel het lenigen van energetische en technische noden. De infrastructuur belemmert immers de uitvoering van de artistieke visie. Momenteel programmeert Beursschouwburg met de handrem op vanwege meerdere factoren: gebrekkige interne circulatie, noodgedwongen onderbenutting van sommige ruimtes, ontoereikende akoestische isolatie… 

Sinds de laatste renovatie heeft ook de maatschappelijke en stedelijke context waarbinnen Beursschouwburg opereert, een enorme evolutie doorgemaakt. Met de aanleg van de voetgangerszone en de renovatie van het Beursgebouw verderop is een bijzonder momentum ontstaan om de verankering van Beursschouwburg in de buurt te consolideren. In deze nieuwe stedelijke omgeving ziet Beursschouwburg zowel uitdagingen als kansen. Het huis wil zijn grootstedelijke en urbane karakter nog meer benadrukken door het gebouw en de stad met elkaar te laten samenvloeien en de drempels te verlagen voor (nieuw) publiek. Beursschouwburg wil een ‘derde plek’ zijn waar mensen niet enkel komen voor een specifieke voorstelling of activiteit, maar onomwonden kunnen genieten van samenzijn. Publieksverbreding en toegankelijkheid zijn hierbij sleutelwoorden, zonder afbreuk te doen aan de unieke identiteit van Beursschouwburg als vrijhaven voor experimentele, absurde en niche kunstvormen. Een extra uitdaging zal zijn om zich als open kunstenhuis te blijven profileren in een omgeving die steeds meer door commerciële spelers wordt beheerst.

De verbouwingsplannen zijn erop gericht om maximale flexibiliteit te bieden zodat de ruimtes kunnen worden aangepast aan de verschillende behoeften van kunstenaars en publiek. Een onmiskenbare kracht van het huis is dat het door haar openheid en wendbaarheid steeds de tijdgeest weet te vatten en snel kan schakelen. De verbouwing moet die openheid en flexibiliteit blijven garanderen.

Concreet kan de vraagstelling worden samengevat als volgt:

1. Het optimaliseren van het gebouw op vlak van duurzaamheid, (incl. verregaande energiebesparing en CO2‐reductie), brandveiligheid, akoestiek, functionaliteit en toegankelijkheid.
2. Het reorganiseren van het gelijkvloers en van de publieksstromen om de rol van ontmoetingsplek ten volle te vervullen.

Inclusief in de opdracht en ereloon

• Architectuurstudie (incl. binneninrichting m.u.v. los meubilair, incl.  signalisatie, ondersteuning integratie kunstproject)
• Stabiliteitsstudie
  - Studie van de technieken (excl. theatertechnieken)
  - Studie van de akoestiek
• Studie van de duurzaamheid
• Studie van de brandveiligheid, fire safety engineering
• EPB
• Veiligheidscoördinatie

Selectievoorwaarden

Bewijs inschrijving Orde van Architecten

De kandidaat moeten ingeschreven zijn bij de orde van architecten (of gelijkwaardig - zie selectieleidraad 2.1.1)

Projectteam

• De leider van het projectteam is een deskundige architectuur met minstens 10 jaar ervaring als projectleider bij publieke projecten

Referentieprojecten

• 1 van de referenties toont aan dat de kandidaat ervaring heeft met een integrale aanpak van duurzaamheid, het doorgedreven energetisch renoveren, en reduceren van CO2-emissies (binnen de context van een renovatie).
• 1 van de referenties toont aan dat de kandidaat ervaring heeft met het optimaliseren van een bestaand gebouw en haar gebruiksmogelijkheden waarbij de ingrepen een samenhangend geheel vormen.
• 1 van de referenties toont aan dat de kandidaat ervaring heeft met het ontwerpen van een publiek toegankelijk gebouw dat een interactie teweeg brengt met zijn omgeving

Voor deze referentieprojecten geldt

• Bij elke referentie wordt toegelicht welke rol de ontwerper vervulde bij het voorgestelde project
• De referenties mogen zowel gerealiseerd projecten zijn als projecten in uitvoering of in ontwerpfase

Selectie- en gunningscriteria

Zie selectieleidraad